هرس درختان میوه (هرس فرم‌ دهی و باردهی): از نهال تا درختی پربار

آیا تا به حال با قیچی هرس در دست، مقابل یک درخت جوان ایستاده‌اید و از خود پرسیده‌اید "از کجا شروع کنم؟ کدام شاخه را ببرم؟ نکند با یک برش اشتباه به درخت آسیب بزنم؟" این دغدغه برای بسیاری از باغداران، چه حرفه‌ای و چه علاقه‌مند، کاملاً آشناست. خبر خوب این است که هرس درختان میوه (هرس فرم‌دهی، هرس باردهی) بیش از آنکه پیچیده باشد، یک مهارت آموختنی است که هم به دانش علمی نیاز دارد و هم به کمی ذوق هنری.

هدف نهایی ما از هرس، صرفاً زیبایی درخت نیست، بلکه رسیدن به حداکثر محصول با بهترین کیفیت ممکن است. این راهنما به شما کمک می‌کند تا با درک اصول کلیدی، با اطمینان خاطر بیشتری درختان خود را هرس کنید و شاهد رشد درختانی قوی، سالم و پربار باشید. برای یافتن بهترین راه‌حل‌ها و تبدیل شدن به یک متخصص در باغ خودتان، تا پایان این راهنمای جامع همراه ما در رویال نهال باشید.

چرا هرس درختان میوه یک ضرورت است، نه انتخاب؟

هرس اصولی، بیمه‌نامه سلامت و باردهی درخت شماست. درختی که به حال خود رها شود، انرژی خود را هدر می‌دهد و به ندرت محصولی باکیفیت تولید می‌کند. دلایل اصلی که شما را مجاب به هرس می‌کند عبارتند از:

حذف شاخه‌های مرده، بیمار و آسیب‌دیده:

این اولین و مهم‌ترین قدم است. این شاخه‌ها نه‌تنها انرژی درخت را تلف می‌کنند، بلکه دروازه‌ای برای ورود آفات و بیماری‌های قارچی هستند. حذف آن‌ها برای سلامت کل باغ ضروری است.

ایجاد ساختاری مستحکم و قوی:

هرس فرم‌دهی در سال‌های اول، اسکلت درخت را می‌سازد. یک ساختار قوی می‌تواند وزن میوه‌ها را در سال‌های اوج باردهی به خوبی تحمل کند و از شکستن شاخه‌ها جلوگیری نماید.

بیشتر بخوانید : بهترین روشهای آبیاری برای باردهی درختان

افزایش نفوذ نور و جریان هوا:

باز کردن تاج درخت باعث می‌شود نور خورشید به تمام قسمت‌ها، حتی شاخه‌های داخلی، برسد. نور بیشتر به معنای جوانه‌های گل بیشتر و میوه‌های خوش‌رنگ‌تر و شیرین‌تر است. همچنین، جریان هوا مانع از ایجاد رطوبت و بیماری‌های قارچی می‌شود.

تنظیم باردهی و افزایش کیفیت میوه:

بسیاری از درختان بدون هرس دچار پدیده سال‌آوری (Biennial Cropping) می‌شوند؛ یعنی یک سال محصول بسیار زیاد و ریز تولید می‌کنند و سال بعد تقریباً هیچ محصولی ندارند. هرس به درخت کمک می‌کند انرژی خود را متعادل کرده و هر سال میوه‌هایی درشت‌تر و باکیفیت‌تر تولید کند.

هرس فرم‌دهی (هرس تربیتی)

هرس در سال‌های اولیه کاشت، آینده درخت شما را شکل می‌دهد. دو فرم اصلی و محبوب برای درختان میوه وجود دارد:

سیستم لیدر مرکزی

این فرم برای درختانی مانند سیب و گلابی که به طور طبیعی تمایل به رشد عمودی دارند، ایده‌آل است.

ساختار: یک تنه اصلی و قوی (لیدر) از سطح زمین تا نوک درخت ادامه دارد و شاخه‌های اصلی (داربست‌ها) در طبقات مختلف و با فواصل منظم از آن خارج می‌شوند.

شاخه‌ها باید از ارتفاع ۷۵ تا ۹۰ سانتی‌متری زمین شروع به رشد کنند. در هر طبقه، ۳ تا ۵ شاخه اصلی با فواصل مساوی در اطراف تنه اصلی حفظ می‌شود.

سیستم مرکز باز یا جامی

این فرم برای درختان هسته‌دار مانند هلو، شلیل و زردآلو که به نور زیادی برای رسیدن میوه نیاز دارند، بسیار مناسب است.

ساختار: در این روش، تنه اصلی در ارتفاعی حدود کمر قطع می‌شود تا درخت به تولید ۳ تا ۵ شاخه اصلی به سمت اطراف تشویق شود و مرکز آن مانند یک جام یا گلدان باز بماند.

اهمیت مرکز باز: این کار باعث نفوذ حداکثری نور به درون تاج درخت شده و کیفیت میوه را به شدت بالا می‌برد. هر شاخه‌ای که به سمت داخل مرکز رشد کند، باید حذف شود.

بیشتر بخوانید : بهترین زمان هرس چه موقع است؟

اولین و مهم‌ترین برش: تربیت نهال تازه کاشته شده

مهم‌ترین برشی که در طول عمر درخت خود می‌زنید، اولین برش پس از کاشت است:

برش اصلی (سرزنی): تنه نهال را از ارتفاع ۶۰ تا ۷۵ سانتی‌متری سطح زمین قطع کنید.

کوتاه کردن شاخه‌های جانبی: اگر نهال شاخه‌های جانبی دارد، آن‌ها را به سه تا چهار جوانه کاهش دهید.

انتخاب جوانه: دقت کنید که آخرین جوانه نزدیک به محل برش، در جهتی باشد که می‌خواهید شاخه جدید در آن مسیر رشد کند (معمولاً به سمت بیرون).

هرس باردهی (نگهداری) ۳ مرحله‌ای برای محصولی بی‌نظیر

پس از اینکه اسکلت درخت شکل گرفت، هر سال باید هرس نگهداری را برای حفظ سلامت و افزایش محصول انجام دهید.

مرحله اول: پاکسازی و بهداشت درخت

قبل از هر کاری، شاخه‌های ناخواسته را حذف کنید:

شاخه‌های مرده، بیمار و شکسته: همانطور که گفته شد، این اولویت اول است.

شاخه‌های متقاطع: شاخه‌هایی که روی هم ساییده می‌شوند، به پوست یکدیگر آسیب زده و راه ورود بیماری‌ها را باز می‌کنند. یکی از آن‌ها را حذف کنید.

پاجوش‌ها (Suckers) و نرک‌ها (Water Sprouts):

پاجوش‌ها: این شاخه‌ها از پایه تنه یا ریشه (پایین‌تر از محل پیوند) رشد می‌کنند و هیچ میوه مفیدی تولید نمی‌کنند. آن‌ها انرژی درخت را می‌دزدند و باید به محض مشاهده، از ته کنده شوند.

نرک‌ها: این‌ها شاخه‌هایی بسیار قوی و سریع‌الرشد هستند که به صورت عمودی و مستقیم به سمت آسمان می‌روند. نرک‌ها به ندرت میوه می‌دهند و با گرفتن انرژی و نور، مانع رشد شاخه‌های بارده می‌شوند. آن‌ها را به طور کامل حذف کنید.

مرحله دوم: حفظ اسکلت و فرم اصلی درخت

نگاهی کلی به درخت بیندازید و فرمی که برای آن انتخاب کرده‌اید (لیدر مرکزی یا جامی) را تقویت کنید.

در فرم جامی: شاخه‌هایی که به سمت داخل مرکز رشد کرده‌اند را حذف کنید تا مرکز باز بماند.

در فرم لیدر مرکزی: اگر شاخه دیگری در رقابت با لیدر اصلی به صورت عمودی رشد کرده، آن را حذف کنید.

مرحله سوم: تحریک رشد جدید و کنترل اندازه

این مرحله نهایی، به افزایش محصول سال آینده کمک می‌کند.

قانون طلایی هرس: به عنوان یک قانون کلی، تمام رشدهای جدید سال گذشته را به اندازه نصف یا یک سوم کوتاه کنید. این کار باعث می‌شود شاخه‌های باقی‌مانده قوی‌تر شده و جوانه‌های جانبی بیشتری برای تولید میوه در سال آینده ایجاد کنند.

جهت برش: برش را همیشه با زاویه ۴۵ درجه و حدود ۶ میلی‌متر بالاتر از یک جوانه رو به بیرون بزنید. این کار باعث می‌شود شاخه جدید به سمت خارج از تاج درخت رشد کند و مرکز درخت شلوغ نشود.

بیشتر بخوانید : زمان دقیق هرس درختان

تکنیک‌های طلایی برش؛ چگونه یک برش حرفه‌ای بزنیم؟

نحوه برش به اندازه اینکه کدام شاخه را ببرید، اهمیت دارد. یک برش تمیز و صحیح به سرعت بهبود می‌یابد.

حذف شاخه‌های بزرگ (تکنیک سه برش)

برای بریدن شاخه‌هایی با قطر بیشتر از ۲.۵ سانتی‌متر، هرگز آن‌ها را با یک برش از بالا قطع نکنید، زیرا وزن شاخه باعث پاره شدن پوست تنه اصلی می‌شود. به جای آن از تکنیک سه برش استفاده کنید:

برش اول (زیر شاخه):

چند سانتی‌متر دورتر از تنه، یک برش از زیر شاخه به سمت بالا بزنید (تا حدود یک سوم قطر شاخه).

برش دوم (حذف وزن):

کمی دورتر از برش اول، از بالای شاخه به طور کامل آن را قطع کنید تا وزن اصلی شاخه حذف شود.

برش نهایی (برش تمیز) :

حالا که وزن شاخه حذف شده، باقیمانده آن را با یک برش تمیز و دقیق، درست از بیرون یقه شاخه حذف کنید. به یقه شاخه (ناحیه متورم در محل اتصال شاخه به تنه) آسیب نزنید.

بیشتر بخوانید : صفر تا صد هرس کردن درختان مختص باغداران حرفه ای

اهمیت زاویه شاخه‌ها

بهترین زاویه برای شاخه‌های بارده بین ۴۵ تا ۶۰ درجه نسبت به تنه اصلی است. شاخه‌هایی با زاویه کمتر از ۳۰ درجه بسیار ضعیف هستند و زیر بار میوه به راحتی می‌شکنند. در درختان جوان می‌توان با استفاده از وزنه‌ها یا فاصله‌اندازهای مخصوص، زاویه شاخه‌ها را اصلاح کرد.

چه زمانی هرس کنیم؟ تقویم طلایی هرس

زمان‌بندی هرس تأثیر مستقیمی بر واکنش درخت دارد.

هرس زمستانه (هرس خشک):

هرس در اواخر زمستان (معمولاً بهمن تا اواسط اسفند) و زمانی که درخت در خواب است، باعث تحریک رشد شدید در بهار می‌شود. این زمان بهترین فرصت برای هرس‌های اصلی و فرم‌دهی است، زیرا ساختار درخت به وضوح دیده می‌شود.

هرس تابستانه (هرس سبز):

هرس در فصل رشد (معمولاً تیر و مرداد) رشد درخت را کند می‌کند. این نوع هرس برای کنترل اندازه درختان بسیار بزرگ، حذف نرک‌ها و پاجوش‌ها و بهبود نوررسانی به میوه‌ها بسیار مفید است.

نکته مهم برای زردآلو: درخت زردآلو را هرگز در زمستان هرس نکنید، زیرا به بیماری‌های قارچی بسیار حساس است. بهترین زمان برای هرس زردآلو، اواخر بهار تا اوایل پاییز در یک روز خشک و آفتابی است.

جدول راهنمای هرس بر اساس نوع درخت میوه

نوع درخت میوه	فرم ایده‌آل	نکات تخصصی هرس
سیب	لیدر مرکزی یا اصلاح شده	شاخه‌ها را برای زاویه بهتر پخش کنید. میوه‌ها را تنک کنید.
گلابی	لیدر مرکزی یا اصلاح شده	پخش کردن شاخه‌ها برای جلوگیری از شکستن ضروری است.
هلو	مرکز باز (جامی)	هرس شدید نیاز دارد. هر سال تا ۵۰٪ از رشد سال قبل را حذف کنید.
گیلاس	لیدر مرکزی اصلاح شده	معمولاً پس از برداشت در تابستان هرس می‌شود تا رشد کنترل شود.
زردآلو	مرکز باز یا لیدر مرکزی اصلاح شده	هرگز در زمستان هرس نشود. هرس در اواخر بهار تا اوایل پاییز.
خرمالو	لیدر مرکزی اصلاح شده	برای کنترل ارتفاع، روی سرشاخه‌های بالایی کار کنید.
انجیر	بوته‌ای یا چند تنه	در بهار و پس از بیدار شدن جوانه‌ها، شاخه‌های مرده را حذف کنید.
انار	بوته‌ای متراکم یا تک تنه	به هرس سنگین نیاز ندارد، بیشتر روی حذف پاجوش‌ها تمرکز کنید.

هرس اصولی، پایه گذاری درختان میوه

هرس درختان میوه (هم فرم‌دهی و هم باردهی) شاید در ابتدا کمی دلهره‌آور به نظر برسد، اما با هر فصل تمرین، اعتماد به نفس و مهارت شما بیشتر خواهد شد. به یاد داشته باشید که هر برش، دعوتی از درخت برای رشدی جدید و هدفمند است. نترسید و با عمل کردن بیاموزید.

همانطور که یک هرس اصولی، آینده درختی پربار را تضمین می‌کند، انتخاب یک نهال سالم شناسنامه‌دار نیز نقطه شروع این مسیر ارزشمند است. یک نهال ضعیف یا نامرغوب، حتی با بهترین هرس هم نمی‌تواند پتانسیل کامل خود را شکوفا کند.

در رویال نهال، ما افتخار می‌کنیم که با ارائه معتبرترین مرکز خرید نهال‌های میوه لیبل‌دار و باکیفیت، که همگی تحت نظارت کارشناسان مجرب تولید شده‌اند، همراه شما در ساختن باغی سالم و پرمحصول باشیم. سرمایه‌گذاری روی یک نهال عالی، اولین و مهم‌ترین قدم برای رسیدن به برداشت‌های رویایی شماست.

سوالات متداول

۱. اگر در هرس اشتباه کنم، آیا درختم خشک می‌شود؟

خیر، به ندرت یک اشتباه هرس باعث خشک شدن کل درخت می‌شود. درختان بسیار مقاوم هستند. بزرگترین خطر، ایجاد یک زخم بزرگ و عدم بهبود آن است که می‌تواند منجر به بیماری شود. با استفاده از ابزار تیز و تمیز و پیروی از تکنیک سه برش برای شاخه‌های بزرگ، این خطر را به حداقل می‌رسانید.

۲. فرق بین نرک و پاجوش چیست و چرا باید حذف شوند؟

پاجوش از ریشه یا پایین‌تر از محل پیوند رشد می‌کند و متعلق به پایه است، نه رقم میوه اصلی. نرک یک شاخه قوی و عمودی است که از روی شاخه‌ها یا تنه اصلی رشد می‌کند. هر دو بی‌فایده هستند و انرژی درخت را که باید صرف تولید میوه شود، هدر می‌دهند، بنابراین باید به محض مشاهده حذف شوند.

۳. بهترین زمان هرس درختان میوه به طور کلی چه فصلی است؟

برای اکثر درختان، اواخر زمستان (دوره خواب) بهترین زمان برای هرس اصلی است، زیرا رشد جدید را در بهار به شدت تحریک می‌کند. با این حال، برای کنترل رشد یا برای درختان حساس مانند زردآلو، هرس تابستانه ترجیح داده می‌شود.

۴. آیا بعد از هرس باید از چسب باغبانی یا محافظ زخم استفاده کنم؟

امروزه بسیاری از متخصصان معتقدند که برای برش‌های کوچک (کمتر از ۲-۳ سانتی‌متر) نیازی به چسب باغبانی نیست و درخت به طور طبیعی زخم خود را می‌بندد. استفاده از چسب می‌تواند رطوبت را حبس کرده و باعث پوسیدگی شود. فقط برای برش‌های بسیار بزرگ یا در صورت شیوع بیماری خاص، استفاده از آن با مشورت کارشناس توصیه می‌شود.

هرس درختان میوه (هرس فرم‌ دهی و باردهی): از نهال تا درختی پربار