بهترین روش‌های آبیاری باغات (آبیاری قطره‌ای، غرقابی و...)

یکی از چالش‌های اصلی کشاورزان با تغییرات آب و هوا و کمبود منابع آب انتخاب بهترین روش‌های آبیاری باغات است. بسیاری از باغداران هنوز از آبیاری غرقابی استفاده می‌کنند اما برخی سراغ سیستم‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای رفته‌‌اند. سوالی که شاید برای بسیاری از کشاورزان پیش آمده باشد این است که کدام روش آبیاری بهتر است؟

در این راهنما از نهالستان رویال نهال دو روش آبیاری قطره‌ای و غرقابی را مقایسه خواهیم کرد و در مورد مزایا و معایب هر کدام صحبت می‌کنیم، تا براساس نوع خاک، نوع درخت، شیب زمین و میزان آب در دسترس بهترین تصمیم را بگیرید. همچنین خواهید دید که با مدیریت مصرف آب در باغداری می‌توان راندمان آبیاری را بالا برد و از هدر رفتن منابع آب جلوگیری کرد.

انتخاب سیستم آبیاری مناسب باغ

انتخاب سیستم آبیاری مناسب برای باغ یکی از تصمیم‌های مهمی است که مستقیما روی کیفیت خاک، میزان و کیفیت محصول، هزینه‌های سالانه و میزان مصرف آب تاثیر می‌گذارد. به طور کلی سه روش آبیاری غرقابی، قطره‌ای و هوشمند یا زیر سطحی وجود دارد، که برای تصمیم گیری درست باید مجموعه‌ای از عوامل مانند بودجه باغدار و عوامل محیطی را بررسی کرد. در ادامه عواملی که در انتخاب بهترین روش‌های آبیاری باغات تاثیر دارند را ذکر خواهیم کرد.

تاثیر نوع خاک در انتخاب روش آبیاری

خاک یکی از مهم‌ترین عوامل در انتخاب سیستم آبیاری است که بر نفوذ، نگهداری و زهکشی آب تاثیر دارد. خاک‌های شنی سبک هستند و سریع آب را از دست می‌دهند در این خاک‌ها آبیاری قطره‌ای یا زیر سطحی مناسب است.

در مقابل خاک‌های رسی میزان آب بیشتری نگه می‌دارند پس باید فاصله زمانی آبیاری‌ها بیشتر باشد که روش کرتی یا نوار تیپ توصیه می‌شود. خاک‌های لومی که بافت متعادلی دارند، می‌توان از تمام روش‌های آبیاری استفاده کرد. اگر خاک ترکیبی از رسی و شنی ‌باشد آبیاری قطره‌ای با دبی عملکرد خوبی دارد.

مطالعه بیشتر : آموزش احداث باغ

شیب زمین

پست و بلندی زمین نقش مهمی در انتخاب بهترین روش آبیاری باغات دارد. زمین‌هایی که مسطح هستند روش غرقابی، کرتی و نواری مناسب می‎‌باشد. اما زمین‌هایی که شیبدار هستند باید از روش‌هایی استفاده کرد که امکان کنترل جریان آب را دارند و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند مانند آبیاری قطره‌ای یا زیر سطحی. زمین‌هایی که پستی و بلندی‌های زیادی دارند باید سیستم لوله کشی و فشار شکن طراحی کرد.

اقلیم و شرایط آب و هوایی

در مناطقی که گرم و خشک هستند و میزان تبخیر آب زیاد است باید از روش آبیاری قطره‌ای و زیر سطحی استفاده کرد. اما در مناطق خنک و پرباران، آبیاری بارانی و غرقابی عملکرد بهتری دارد.

نوع درخت و نیاز آبی

نیاز آبی گونه‌های مختلف درختان به نوع ریشه و دوره رشد بستگی دارد. درختانی که ریشه سطحی دارند مانند انگور و مرکبات باید آبیاری مکرر با حجم کم انجام شود که آبیاری قطره‌ای مناسب است. اما درختانی که ریشه عمقی دارند مانند پسته و زیتون بهتر است آبیاری عمیق با فاصله زمانی بیشتر انجام شود در این گونه‌ها آبیاری قطره‌ای عمیق و غرقابی عملکرد بهتری دارد.

میزان، فشار و کیفیت آب در دسترس

اگر میزان آب در دسترس کم و محدود است، آبیاری قطره‌ای بهترین روش آبیاری برای این باغ می‌باشد. آبیاری بارانی و میکرو جت به فشار بالای آب نیاز دارند اما در آبیاری قطره‌ای نیازی به فشار زیاد آب نیست. یکی از معایب اصلی آبیاری قطره‌ای این است که ذرات معلق و شوری آب می‌تواند باعث گرفتگی قطره چکان‌ها شود و باید از سیستم فیلتر چند مرحله‌ای استفاده کرد.

شرایط اقتصادی و بودجه باغدار

بهتر است قبل از انتخاب سیستم آبیاری مناسب برای باغ هزینه اولیه هر سیستم، هزینه نگهداری و میزان بازده محصول را محاسبه کنید. آبیاری غرقابی هزینه اولیه پایینی دارد اما میزان مصرف آب زیاد است و بهره‌ وری کمی دارد در حالی که آبیاری قطره‌ای میزان هزینه اولیه زیاد بوده اما در مصرف آب و کود صرفه جویی می‌شود. آبیاری‌های زیر سطحی و هوشمند نیز میزان بودجه بالایی نیاز دارند و فقط برای باغ‌های بزرگ اقتصادی است.

آبیاری غرقابی( سنتی)

آبیاری غرقاب،ی یکی از روش‌های قدیمی آبیاری باغات است که به دلیل هزینه پایین و آسان بودن در بسیاری از مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش برای تامین رطوبت کافی ریشه‌ها، سطح زمین به طور جزئی یا کامل با آب آبیاری می‌شود. آبیاری غرقابی به تجهیزات خاصی نیاز ندارد و انتقال آب به زمین از طریق نهر، جوی یا پمپ ساده انجام می‌شود. آبیاری جوی یا پشته و آبیاری کرتی یا نواری دو روش آبیاری غرقابی هستند.

مطالعه بیشتر : آموزش کاشت نهال بصورت اصولی

در روش کرتی زمین را به کرت یا نوار‌هایی تقسیم می‌کنند و اطراف آنها را با حجم کمی از خاک می‌پوشانند سپس آب را به داخل آنها هدایت می‌کنند. خاک اطراف کرت‌ها از جاری شدن آب به نواحی دیگر جلوگیری می‌کند.

در آبیاری جوی یا پشته، بین درختان جوی‌های باریکی ایجاد می‌کنند و از این طریق ریشه‌ها آب و رطوبت مورد نیاز را جذب می‌کنند. آبیاری غرقابی بیشتر برای درختان انگور، پسته، سیب و زردآلو مناسب است. در آبیاری سنتی درختان میوه، آب از طریق یک جوی اصلی وارد کرت‌ها و قطعات می‌شود، در این روش میزان آب قابل کنترل است و از تشنگی یا غرقابی شدن ریشه می‌توان جلوگیری کرد.

مزایای آبیاری غرقابی

برای اجرای آبیاری غرقابی نیازی به تجهیزات پیشرفته یا سیتم خاصی نیست، به علاوه مانند سیستم آبیاری هوشمند نیازی به دانش و تخصص خاصی ندارد. در آبیاری غرقابی چون حجم آب زیاد است، نمکی که در خاک وجود دارد شسته می‌شود و از شوری شدن خاک پیشگیری می‌کند.

معایب و مشکلات آبیاری غرقابی

میزان راندمان آبیاری غرقابی حدود 40-30 درصد است و بخشی از آب از طرق تبخیر، نفوذ در عمق زمین و جریان سطحی هدر می‌رود. به علاوه چون تمام سطح زمین مرطوب می‌شود، میزان رشد علف‌های هرز افزایش می‌یابد و رطوبت زیاد باعث رشد قارچ‌ها در اطراف ریشه می‌شود.

یکی دیگر از معایب آبیاری غرقابی کاهش مواد مغذی خاک است که آب زیاد باعث شسته شدن خاک شده و میزان حاصلخیزی خاک کاهش می‌یابد. همچنین بعد از خشک شدن سطح خاک تهویه و نفوذ آب در آبیاری‌های بعدی کم می‌شود که ساختمان خاک را تخریب می‌کند.

آبیاری قطره‌ای (نوین)

آبیاری قطره‌ای یکی از بهترین روش‌های آبیاری باغات می‌باشد که آب، مستقیم به عمق ریشه نفوذ می‌کند و راندمان آن حدود 90 درصد می‌باشد. در شرایط کنونی کمبود آب، آبیاری قطره‌ای نه تنها از هدر رفتن آب جلوگیری می‌کند بلکه باعث افزایش رشد و باردهی درختان می‌شود.

در آبیاری قطره‌ای آب از طریق یک پمپ از منبع با فشار بالا وارد لوله‌های پلی اتیلن می‌شود. در اکثر سیستم‌ها آب قبل از ورود به لوله‌ها از یک فیلتر شنی یا توری عبور می‌کند که فیلتر شنی، ماسه‌ها و شن‌ها را فیلتر کرده و فیلتر توری جلو ورود ذرات ریز و جلبک‌ها را می‌گیرد. سپس آب وارد لوله‌های نیمه فرعی می‌شود که تا محل ریشه درختان امتداد دارند سپس از طریق قطره چکان‌ها یا دریپر با فشار بیرون می‌ریزد.

وظیفه قطره چکان‌ها تنظیم دبی خروج آب است و با دبی‌های مختلف، معمولا 8-2 لیتر در ساعت انتخاب می‌شوند. اندازه قطره چکان‌ها را براساس نوع درخت و بافت خاک تنظیم می‌کنند. در باغ‌های کوچک یا زمین‌های زراعی به جای لوله‌های فرعی از نوار تیپ استفاده می‌شود که برای درختان با فاصله کم یا نهال تازه کاشته شده گزینه مناسبی است.

هزینه اجرای هر هکتار آبیاری قطره ای

هزینه اجرای سیستم آبیاری قطره‌ای به عوامل زیادی از جمله مساحت زمین، نوع خاک، نوع سیستم آبیاری قطره‌ای و نوع درخت بستگی دارد. هزینه نصب یک سیستم آبیاری قطره‌ای برای هر هکتار حدود 50-20 میلیون تومان می‌باشد.

مطالعه بیشتر : اصول کوددهی درختان

مزایای آبیاری قطره‌ای

یکی از مزیت‌های اصلی آبیاری قطره‌ای، افزایش راندمان آب مصرفی به 90 درصد است. به علاوه چون سطح زمین خشک می‌ماند از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند. از طریق سیستم آبیاری قطره‌ای می‌توان کوددهی درختان را انجام داد که باعث جذب بهتر عناصر غذایی از ریشه می‌شود و به افزایش باردهی و بهبود کیفیت میوه کمک می‌کند. این روش آبیاری برای زمین‌های شیبدار مناسب است چون توزیع آب یکنواخت بوده و جلوی فرسایش خاک را می‌گیرد.

معایب و مشکلات آبیاری قطره‌ای

از مشکلات رایج آبیاری قطره‌ای گرفتگی قطره چکان‌ها به دلیل املاح، جلبک‌ها و ذرات می‌باشد که با شست وشوی دوره‌ای سیستم با اسید ملایم و استفاده از فیلتر‌های توری و شنی می‌توان از گرفتگی قطره چکان‌ها جلوگیری کرد. به علاوه در مناطقی که آب شور دارند چون سطح خاک خیس نمی‌شود املاح در خاک تجمع می‌یابند که بهتر است به صورت دوره‌ای با آب شیرین آبیاری شوند.

هزینه اولیه تجهیزات آبیاری قطره‌ای ممکن است برای برخی کشاورزان بالا باشد اما بهتر است، تجهیزات با کیفیت باشند تا از هدر رفتن سرمایه جلوگیری کند.

مقایسه آبیاری قطره ای و غرقابی

ویژگی	آبیاری غرقابی	آبیاری قطره‌ای
راندمان مصرف آب	40-30 درصد	90-70 درصد
هزینه اولیه نصب	کم	بالا
نگهداری و مدیریت	ساده، نیاز به تخصص ندارد	نیازمند نگهداری و فیلتراسیون
تاثیر روی خاک	ایجاد سله، فرسایش	کاهش فرسایش، حفظ بافت خاک
رشد علف‌های هرز	افزایش می‌یابد	کاهش می‌یابد
کنترل توزیع آب	دشوار	دقیق و یکنواخت
مناسب زمین شیبدار	مناسب نمی‌باشد	مناسب
تغذیه و کوددهی	دشوار	تغذیه و کوددهی همزمان

سیستم های آبیاری هوشمند برای باغات

سیستم‌های آبیاری هوشمند جزء پیشرفته‌ترین روش‌های آبیاری باغات هستند که مصرف آب و انرژی را به حداقل می‌رسانند. این سیستم‌ها شامل حسگرهای رطوبت خاک، ایستگاه‌های آب‌سنجی، شیرهای کنترل الکترونیکی و نرم‌افزار مدیریت مرکزی هستند که به طور خودکار میزان آب لازم برای هر بخش از باغ را محاسبه کرده و پمپ‌های آن را فعال می‌کنند.

یکی از مزیت‌های اصلی این سیستم تطبیق با شرایط هر باغ است مثلا درختانی که در فصل رشد هستند میزان آب بیشتری دریافت کرده و از خشک شدن خاک جلوگیری می‌شود. این روش آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای از رشد علف‌های هرز، بیماری قارچی و شوری خاک جلوگیری می‌کند. اما هزینه راه اندازی این سیستم خیلی زیاد است و فقط برای باغ‌های بزرگ و پیشرفته صرفه اقتصادی دارد.

نحوه محاسبه مقدار آب مورد نیاز درختان میوه

یکی از مهم‌ترین اصول در انتخاب بهترین روش‌های آبیاری باغات تعیین مقدار آب مورد نیاز درختان است که نه تنها از هدر رفتن آب جلوگیری می‌کند بلکه باعث افزایش کیفیت محصول می‌شود. برای محاسبه نیاز آبی روزانه درخت باید نوع درخت، سن، مرحله رشد و نوع خاک را مشخص کنید. یک روش معمول برای محاسبه نیاز آبی درخت استفاده از ضریب تعریق و تبخیر است که نشان دهنده مقدار آبی است که درخت روزانه از دست می‌دهد

نیاز آبی روزانه درخت برابر است با سطح ریشه فعال ضربدر ضریب ETC، سطح ریشه فعال ناحیه‌ای از خاک است که ریشه‌ها آب جذب می‌کنند.

جمع بندی، کدام روش آبیاری بهتر است؟

در شرایط بحرانی کشور که با کمبود آب مواجه هستیم، انتخاب بهترین روش‌های آبیاری باغات یک ضرورت حیاتی برای حفظ کشاورزی است. هر روش آبیاری از غرقابی سنتی تا سیستم‌های نوین محدویت خاصی دارند اما مهم‌ترین اصل، تناسب سیستم آبیاری با نوع خاک، شیب زمین، نوع درخت و بودجه کشاورز است. طبق تجربه باغداران، بهترین سیستم آبیاری برای بیشتر زمین‌های کشاورزی آبیاری قطره‌ای به دلیل راندمان بالا و صرفه جویی در مصرف آب می‌‌باشد.

به علاوه نصب و طراحی صحیح سیستم آبیاری و نگهداری آن نیز نقش مهمی در موفقیت سیستم آبیاری دارد. شما می‌توانید برای مشاوره تخصصی در زمینه خرید نهال میوه، نهال گردو، نهال بادام و غیره.. با نهالستان رویال تحت مدیریت مهندس آرمین قاسمی در ارتباط باشید. کارشناسان خبره نهالستان رویال با تجربه و دانش فنی خود، شما را از کاشت تا برداشت همراهی خواهند کرد.

سوالات متداول

بهترین زمان برای آبیاری درختان در تابستان چه موقعی است؟

بهترین زمان برای آبیاری درختان در تابستان اوایل صبح و بعد از غروب آفتاب است که میزان تبخیر کم بوده و ریشه بیشترین مقدار جذب آب را دارد.

چگونه آبیاری غرقابی را به قطره ای تبدیل کنیم؟

برای تبدیل آبیاری غرقابی به قطره‌ای باید شبکه‌ای پمپ، لوله پلی اتیلن، فیلتر و قطره چکان‌ها نصب شود تا آب مستقیم به درختان برسد که جزء بهترین روش‌های آبیاری باغات می‌باشد.

آبیاری قطره ای برای کدام درختان مناسب است؟

آبیاری قطره‌ای برای درختانی که نیاز به آبیاری یکنواخت دارند مانند انگور، مرکبات، سیب، پسته و زیتون ایده آل است.

اصول صحیح آبیاری باغ چیست؟

اصول صحیح آبیاری باغ شامل زمان و حجم مناسب آب، استفاده از فیلتراسیون مناسب، تامین رطوبت کافی در ریشه و جلوگیری از رواناب است.

بهترین روش‌های آبیاری باغات (آبیاری قطره‌ای، غرقابی و...)